Печать

[Ассаджи]

Слушайте это те, кто бодрствует, а кто спит (suttā) - пробудитесь (pabujjhatha)!

Тут все-таки другой глагол, характерный для тех случаев, когда говорится о про-буждении.
Причастие от него - "пабуддха" употребляется в Бакабрахма сутте:

(Bhagavā:)
Yaṃ tvaṃ apāyesi bahū manusse pipāsite ghammani samparete,
Taṃ te purāṇaṃ vata sīlavattaṃ suttappabuddhova anussarāmi.
 
Yaṃ eṇikūlasmiṃ janaṃ gahītaṃ amocayī gayhakaṃ nīyamānaṃ,
Taṃ te purāṇaṃ vata sīlavattaṃ suttappabuddhova anussarāmi.
 
Gaṅgāya sotasmiṃ gahītanāvaṃ luddena nāgena manussakamayyā,
Pamocayittha1 balasā pasayha taṃ te purāṇaṃ vata sīlavattaṃ suttappabuddhova anussarāmi.
kappo ca te baddhacaro ahosiṃ sambuddhimantaṃ vatinaṃ amaññiṃ
Taṃ te purāṇaṃ vata sīlavattaṃ suttappabuddhova anussarāmītī.

(The Blessed One:)

9. “You gave drinking water to many people, who were very thirsty.
These were your virtuous observances in the past,
I recall them, as awakened from sleep.
When antelopes were captured by humans,
You released them leading away the captors.
These were your virtuous observances in the past,
I recall them, as awakened from sleep.
When a ship was wrecked at the mouth of the Ganges,
You protected the humans in it powerfully from an elephant who came for them
These were your virtuous observances in the past,
I recall them, as awakened from sleep.
One forward world cycle you behaved
Thinking to be an all enlightened one
These were your virtuous observances in the past,
I recall them, as awakened from sleep.

http://awake.kiev.ua/dhamma/tipitaka/2Sutta-Pitaka/3Samyutta-Nikaya/Samyutta1/06-Brahma-Samyutta/01-Kokalikavaggo-e.html

[Bahupada]

Еще пример однокоренного глагола, - paṭibujjhati, причастие paṭibuddha.
По словарю Риса-Дэвидса:

Paṭibujjhati [paṭi+bujjhati] to wake up, to understand, know, A iii.105 sq.; ThA 74; PvA 43, 128. -- pp. paṭibuddha (q. v.).

В значении "проснуться"
О пользе, которую приносят памятование с осознаванием:

Pañcime, bhikkhave, ānisaṃsā upaṭṭhitassatissa sampajānassa niddaṃ okkamayato. Katame pañca? Sukhaṃ supati, sukhaṃ paṭibujjhati, na pāpakaṃ supinaṃ passati, devatā rakkhanti, asuci na muccati. Ime kho, bhikkhave, pañca ānisaṃsā upaṭṭhitassatissa sampajānassa niddaṃ okkamayato
"приятно пробуждается ото сна"

Пересекающийся пассаж про то, что приносит освобождение ума через дружелюбие:

Mettāya, bhikkhave, cetovimuttiyā āsevitāya bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya aṭṭhānisaṃsā pāṭikaṅkhā. Katame aṭṭha? Sukhaṃ supati, sukhaṃ paṭibujjhati, na pāpakaṃ supinaṃ passati
"приятно пробуждается ото сна"

В значении "понимать"
Татия анагата-бхаяни сутта (Tatiyaanāgatabhayasutta):

Pañcimāni, bhikkhave, anāgatabhayāni etarahi asamuppannāni āyatiṃ samuppajjissanti. Tāni vo  paṭibujjhitabbāni; paṭibujjhitvā ca tesaṃ pahānāya vāyamitabbaṃ

В Махниддесе по поводу "Сарипутта сутты" при объяснении "sombodhikāma":

Sambodhikāmassa yathānudhammanti. Sambodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇaṃ paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ…pe… dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi. Taṃ sambodhiṃ bujjhitukāmassa anubujjhitukāmassa paṭibujjhitukāmassa sambujjhitukāmassa adhigantukāmassa phassitukāmassa sacchikātukāmassāti – sambodhikāmassa.

[Ассаджи]

Еще одно подробное объяснение того, что такое "Бодхи":

bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇaṃ. paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi. so paccekasambuddho maggapaccekasambuddho ñāṇapaccekasambuddho “sabbe saṅkhārā aniccā”ti bujjhi, “sabbe saṅkhārā dukkhā”ti bujjhi, “sabbe dhammā anattā”ti bujjhi, “avijjāpaccayā saṅkhārā”ti bujjhi, “saṅkhārapaccayā viññāṇan”ti bujjhi, “viññāṇapaccayā nāmarūpan”ti bujjhi, “nāmarūpapaccayā saḷāyatanan”ti bujjhi, “saḷāyatanapaccayā phasso”ti bujjhi, “phassapaccayā vedanā”ti bujjhi, “vedanāpaccayā taṇhā”ti bujjhi, “taṇhāpaccayā upādānan”ti bujjhi, “upādānapaccayā bhavo”ti bujjhi, “bhavapaccayā jātī”ti bujjhi, “jātipaccayā jarāmaraṇan”ti bujjhi; “avijjānirodhā saṅkhāranirodho”ti bujjhi, “saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho”ti bujjhi, “viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho”ti bujjhi, “nāmarūpanirodhā saḷāyatananirodho”ti bujjhi, “saḷāyatananirodhā phassanirodho”ti bujjhi, “phassanirodhā vedanānirodho”ti bujjhi, “vedanānirodhā taṇhānirodho”ti bujjhi, “taṇhānirodhā upādānanirodho”ti bujjhi, “upādānanirodhā bhavanirodho”ti bujjhi, “bhavanirodhā jātinirodho”ti bujjhi, “jātinirodhā jarāmaraṇanirodho”ti bujjhi; “idaṃ dukkhan”ti bujjhi, “ayaṃ dukkhasamudayo”ti bujjhi, “ayaṃ dukkhanirodho”ti bujjhi, “ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā”ti bujjhi; “ime āsavā”ti bujjhi, “ayaṃ āsavasamudayo”ti bujjhi . pe . “ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā”ti bujjhi; “ime dhammā abhiññeyyā”ti bujjhi, “ime dhammā pahātabbā”ti bujjhi, “ime dhammā sacchikātabbā”ti bujjhi, “ime dhammā bhāvetabbā”ti bujjhi; channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca bujjhi, pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca . pe . nissaraṇañca bujjhi, catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca bujjhi, “yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamman”ti bujjhi.

KN Nidd II, khaggavisāṇasutto, paṭhamavaggo, para. 21

[Ассаджи]

Большой список того, что постигается, из Патисамбхидамагги:

♦ 19. mūlaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. hetuṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. paccayaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. visuddhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. anavajjaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. nekkhammaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vimuttaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. anāsavaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vivekaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vosaggaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ mūlacariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. hetucariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. paccayacariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. visuddhicariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. anavajjacariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. nekkhammacariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vimutticariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. anāsavacariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vivekacariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vosaggacariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ mūlapariggahaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... vosaggapariggahaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. mūlaparivāraṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... vosaggaparivāraṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. mūlaparipūraṇaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... vosaggaparipūraṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. mūlaparipākaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... vosaggaparipākaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. mūlapaṭisambhidaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... vosaggapaṭisambhidaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. mūlapaṭisambhidāpāpanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... vosaggapaṭisambhidāpāpanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. mūlapaṭisambhidāya vasībhāvaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... vosaggapaṭisambhidāya vasībhāvaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ....

♦ pariggahaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. parivāraṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. paripūraṇaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekaggaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. avikkhepaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. paggahaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. avisāraṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. anāvilaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. aniñjanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekattupaṭṭhānavasena cittassa ṭhitaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ārammaṇaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. gocaraṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. pahānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. pariccāgaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vuṭṭhānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vivaṭṭanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. santaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. paṇītaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vimuttaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. anāsavaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. taraṇaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. animittaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. appaṇihitaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. suññataṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekarasaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. anativattanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. yuganaddhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. niyyānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. hetuṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. dassanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ādhipateyyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ samathassa avikkhepaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vipassanāya anupassanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. samathavipassanānaṃ ekarasaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. yuganaddhassa anativattanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. sikkhāya samādānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ārammaṇassa gocaraṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. līnassa cittassa paggahaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. uddhatassa cittassa niggahaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ubhovisuddhānaṃ ajjhupekkhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. visesādhigamaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. uttari paṭivedhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. saccābhisamayaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. nirodhe patiṭṭhāpakaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ saddhindriyassa adhimokkhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... paññindriyassa dassanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. saddhābalassa assaddhiye akampiyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... paññābalassa avijjāya akampiyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. satisambojjhaṅgassa upaṭṭhānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... upekkhāsambojjhaṅgassa paṭisaṅkhānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. sammādiṭṭhiyā dassanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... sammāsamādhissa avikkhepaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ indriyānaṃ ādhipateyyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. balānaṃ akampiyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. niyyānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. maggassa hetuṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. satipaṭṭhānānaṃ upaṭṭhānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. sammappadhānānaṃ padahanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. iddhipādānaṃ ijjhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. saccānaṃ tathaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. payogānaṃṃṃṃṃ paṭippassaddhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. phalānaṃ sacchikiriyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ vitakkassa abhiniropanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vicārassa upavicāraṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. pītiyā pharaṇaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. sukhassa abhisandanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa ekaggaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ āvajjanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vijānanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. pajānanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. sañjānanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekodaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. abhiññāya ñātaṭṭhaṃ VAR bujjhantīti — bojjhaṅgā. pariññāya tīraṇaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. pahānassa pariccāgaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. bhāvanāya ekarasaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. sacchikiriyāya phassanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. khandhānaṃ khandhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. dhātūnaṃ dhātuṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. āyatanānaṃ āyatanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. saṅkhatānaṃ saṅkhataṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. asaṅkhatassa asaṅkhataṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ cittaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittānantariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa vuṭṭhānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa vivaṭṭanaṭṭhaṃ VAR bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa hetuṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa paccayaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa vatthuṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa bhūmaṭṭhaṃ VAR bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa ārammaṇaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa gocaraṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa cariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa gataṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa abhinīhāraṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa niyyānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. cittassa nissaraṇaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ ekatte āvajjanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte vijānanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte pajānanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte sañjānanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte ekodaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ( ) VAR. ekatte pakkhandanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte pasīdanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte santiṭṭhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte vimuccanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte etaṃ santanti passanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte yānīkataṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte vatthukataṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte anuṭṭhitaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte paricitaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte susamāraddhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte pariggahaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte parivāraṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte paripūraṇaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte samodhānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte adhiṭṭhānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte āsevanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte bhāvanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte bahulīkammaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte susamuggataṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte suvimuttaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte bujjhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte anubujjhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte paṭibujjhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte sambujjhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte bodhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte anubodhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte paṭibodhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte sambujjhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte bodhipakkhiyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte anubodhipakkhiyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte paṭibodhipakkhiyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte sambodhipakkhiyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte jotanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte ujjotanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte anujotanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte paṭijotanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ekatte sañjotanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ patāpanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. virocanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. kilesānaṃ santāpanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. amalaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vimalaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. nimmalaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. samaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. samayaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vivekaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vivekacariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. virāgaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. virāgacariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. nirodhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. nirodhacariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vosaggaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vosaggacariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vimuttaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vimutticariyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ chandaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. chandassa mūlaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. chandassa pādaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. chandassa padhānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. chandassa ijjhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. chandassa adhimokkhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. chandassa paggahaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. chandassa upaṭṭhānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. chandassa avikkhepaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. chandassa dassanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ vīriyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... cittaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... vīmaṃsaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vīmaṃsāya mūlaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vīmaṃsāya pādaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vīmaṃsāya padhānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vīmaṃsāya ijjhanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vīmaṃsāya adhimokkhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vīmaṃsāya paggahaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vīmaṃsāya upaṭṭhānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vīmaṃsāya avikkhepaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. vīmaṃsāya dassanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ dukkhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. dukkhassa pīḷanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. dukkhassa saṅkhataṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. dukkhassa santāpaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. dukkhassa vipariṇāmaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. samudayaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. samudayassa āyūhanaṭṭhaṃ nidānaṭṭhaṃ saññogaṭṭhaṃ palibodhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. nirodhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. nirodhassa nissaraṇaṭṭhaṃ vivekaṭṭhaṃ asaṅkhataṭṭhaṃ amataṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. maggaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. maggassa niyyānaṭṭhaṃ hetuṭṭhaṃ dassanaṭṭhaṃ ādhipateyyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ tathaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. anattaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. saccaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. paṭivedhaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. abhijānanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. parijānanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. dhammaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. dhātuṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ñātaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. sacchikiriyaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. phassanaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. abhisamayaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ nekkhammaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. abyāpādaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ālokasaññaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. avikkhepaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. dhammavavatthānaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ñāṇaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. pāmojjaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. paṭhamaṃ jhānaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... arahattamaggaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. arahattaphalasamāpattiṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... dassanaṭṭhena paññindriyaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. assaddhiye akampiyaṭṭhena saddhābalaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... avijjāya akampiyaṭṭhena paññābalaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. upaṭṭhānaṭṭhena satisambojjhaṅgaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... paṭisaṅkhānaṭṭhena upekkhāsambojjhaṅgaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ dassanaṭṭhena sammādiṭṭhiṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā ... pe ... avikkhepaṭṭhena sammāsamādhiṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ādhipateyyaṭṭhena indriyaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. akampiyaṭṭhena balaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. niyyānaṭṭhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. hetuṭṭhena maggaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. upaṭṭhānaṭṭhena satipaṭṭhānaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. padahanaṭṭhena sammappadhānaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. ijjhanaṭṭhena iddhipādaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. tathaṭṭhena saccaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. avikkhepaṭṭhena samathaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. anupassanaṭṭhe vipassanaṃ ... pe ... ekarasaṭṭhena samathavipassanaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. anativattanaṭṭhena yuganaddhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhiṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. avikkhepaṭṭhena cittavisuddhiṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhiṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. muttaṭṭhena vimokkhaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. paṭivedhaṭṭhena vijjaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. pariccāgaṭṭhena vimuttiṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. samucchedaṭṭhena khaye ñāṇaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā. paṭippassaddhaṭṭhena anuppāde ñāṇaṃ bujjhantīti — bojjhaṅgā.

♦ chandaṃ mūlaṭṭhena bujjhantīti — bojjhaṅgā. manasikāraṃ samuṭṭhānaṭṭhena bujjhantīti — bojjhaṅgā. phassaṃ samodhānaṭṭhena bujjhantīti — bojjhaṅgā. vedanaṃ samosaraṇaṭṭhena bujjhantīti — bojjhaṅgā. samādhiṃ pamukhaṭṭhena bujjhantīti — bojjhaṅgā. satiṃ ādhipateyyaṭṭhena bujjhantīti — bojjhaṅgā. paññaṃ tatuttaraṭṭhena bujjhantīti — bojjhaṅgā. vimuttiṃ sāraṭṭhena bujjhantīti — bojjhaṅgā. amatogadhaṃ nibbānaṃ pariyosānaṭṭhena bujjhantīti — bojjhaṅgā.

Khuddaka Nikāya, paṭisambhidāmaggapāḷi, 2. yuganaddhavaggo, 3. bojjhaṅgakathā, mūlamūlakādidasakaṃ

[Ассаджи]

Со временем к основному значению корня "будх" присоединились другие, и в средневековой грамматике Садданити 1132-3 этот корень объясняется через:

Budha avagamane. Avagamanaṃ jānanaṃ. Bujjhati, buddho, buddhi, buddhaṃ, bodho, bodhi. Bujjhitā saccāni. Sakalaṃ buddho, buddhavā, vibodheti, bodhetā, buddho, vibuddho iccādīni.

...

Budha bodhane. Sakammakākammakoyaṃ dhātu. Tathā hi bodhanasadduccāraṇena jānanaṃ vikasanaṃ niddakkhayo ca gahito, tasmā ‘‘budha ñāṇe, budha vikasane, budha niddakkhaye’’ti vuttaṃ hoti. Bujjhati bhagavā, dhamme bujjhati, pabujjhati, padumaṃ bujjhati. Puriso buddho, pabuddho, bodhati, pabodhati iccādīni.

где vikasanaṃ происходит от vi+ kas "to open, expand, blossom, bloom; to shīne, be bright, beam (with joy, etc.,), and to spread out, extend, increase."

Это позднее значение "распускаться, расцветать" нашло отражение в метафоре цветка лотоса в Аттхакатхе:

yathā vā udakato uggantvā ṭhitaṃ paripākagataṃ padumaṃ sūriyarasmisamphassena avassaṃ bujjhissatīti bujjhanakapadumanti vuccati, evaṃ buddhānaṃ santike byākaraṇassa laddhattā avassaṃ anantarāyena pāramiyo pūretvā bujjhissatīti bujjhanakasattotipi bodhisatto.

"Just as a lotus flower that has emerged from the water and reached maturity, through contact with the rays of the sun, will necessarily blossom/expand (bujjhissati), and is thus called a 'blossoming/expanding lotus', so one who has obtained the prediction in the presence of the Buddhas and without interruption has fulfilled the perfections will necessarily attain bodhi, and so is a 'bodhisatta', [in the sense of] a being in the process of being enlightened/awakening/expanding."

SN-a 2, 1. nidānasaṃyuttaṃ, 1. buddhavaggo, 4. vipassīsuttavaṇṇanā, para. 3

Значение "пробуждаться от сна неведения" (плюс та же метафора лотоса) появляется в бирманской Namakkārapāḷi-ṭīkā 1945 года:

Buddhoti paṭividdhacatusaccadhammo. Ayaṃ panettha vacanattho. Bujjhati cattāri saccānīti buddho, bhagavā. Suddhakattusādhanoyaṃ. Budhadhātu ta. Bodhetā pajāyāti vā buddho, hetu kattusādhanoyaṃ. Aññesaṃ cattāri saccāni bodhetīti attho. Atha vā anaññabodhito hutvā savāsanāya sammohaniddāya bujjhati jāgarotīti buddho, dinakarakiraṇa samāgamena paramarucirasirīsobhaggappattiyā vikasitamiva padumaṃ aggamaggañāṇasamāgamena aparimitaguṇagaṇālaṅkata sabbaññutañāṇappattiyā bujjhati vikasatīti vā buddho, nibbāna saṅkhātaṃ ekāyanamaggaṃ bujjhati gacchatīti vā buddho. Budhasaddo hi ñāṇādīsu catūsvatthesu vattati.

Tena vuttaṃ –

‘‘Ñāṇe vikasane ceva, gamane cāpi jāgare;
Catūsvetesu atthesu, budhasaddo pavattatī’’ti.

А значение "расширяться" нашло отражение в тибетском термине:

sang rgyas. (sang gye). The Tibetan translation of buddha. In coining neologisms to render Buddhist terminology, Tibetan translators sometimes sought to evoke multiple meanings of a single Sanskrit term. In the case of buddha, they knew that the Sanskrit root √budh has the meaning of both “awaken” and “open” or “spread.” They therefore translated buddha as “awakened” and “spread,” meaning that a buddha has awakened from the sleep of ignorance and spread his mind to all objects of knowledge.

The Princeton Dictionary of Buddhism by Robert E. Buswell Jr. and Donald S. Lopez Jr.

[Bahupada]

Со временем к основному значению корня "будх" присоединились другие, и в средневековой грамматике Садданити 1132-3 этот корень объясняется....

Это позднее значение "распускаться, расцветать" нашло отражение в метафоре цветка лотоса в Аттхакатхе....

Тут связь, видимо, как раз обратная.
То есть в списке разъясняемых корней грамматической работы Садданити это значение "распускаться" появилось потому, что уже содержалось в комментариях (Аттхакатха). И если вспомнить, что сами комментарии, собранные не позднее конца 5-го в. н.э., сами представляют собой в значительной части перевод на пали более древней сингальской версии комментариев, принесенных на Ланку, согласно традиции, из Индии ок. 3-го века до н.э., то получается, что это значение не такое уж и слишком позднее (по сравнению с грамматикой Садданити), если, конечно, данный отрывок не был творчеством современников Буддхагхосы или его самого.

[Bahupada]

Это позднее значение "распускаться, расцветать" нашло отражение в метафоре цветка лотоса в Аттхакатхе:

yathā vā udakato uggantvā ṭhitaṃ paripākagataṃ padumaṃ sūriyarasmisamphassena avassaṃ bujjhissatīti bujjhanakapadumanti vuccati, evaṃ buddhānaṃ santike byākaraṇassa laddhattā avassaṃ anantarāyena pāramiyo pūretvā bujjhissatīti bujjhanakasattotipi bodhisatto.

"Just as a lotus flower that has emerged from the water and reached maturity, through contact with the rays of the sun, will necessarily blossom/expand (bujjhissati), and is thus called a 'blossoming/expanding lotus', so one who has obtained the prediction in the presence of the Buddhas and without interruption has fulfilled the perfections will necessarily attain bodhi, and so is a 'bodhisatta', [in the sense of] a being in the process of being enlightened/awakening/expanding."

SN-a 2, 1. nidānasaṃyuttaṃ, 1. buddhavaggo, 4. vipassīsuttavaṇṇanā, para. 3

Здесь, возможно, не каждый обратит внимание на то, что, несмотря на все эти игры словами, в данной метафоре основной акцент сделан не на "распускании" (или совсем уж неверном, применительно к данному отрывку, "пробуждении" лотоса), а на неотвратимости самого этого события: когда цветок лотоса "созрел" (paripākagata), то он непременно (avassaṃ) раскроется с первыми лучами солнца.
Так же и бодхисатта, "исполнив совершенства" непременно и неотвратимо постигнет...

Забегая в следующее сообщение, сразу стоит отметить, что здесь не переносится смысл действия с цветка на Будду, а используется глагол от корня budh без прямого дополнения (akammako dhātu).

[Ассаджи]

Со временем к основному значению корня "будх" присоединились другие, и в средневековой грамматике Садданити 1132-3 этот корень объясняется....

Это позднее значение "распускаться, расцветать" нашло отражение в метафоре цветка лотоса в Аттхакатхе....

Тут связь, видимо, как раз обратная.

Я не говорил, что Аттхакатха основана на Садданити.

И если вспомнить, что сами комментарии, собранные не позднее конца 5-го в. н.э., сами представляют собой в значительной части перевод на пали более древней сингальской версии комментариев, принесенных на Ланку, согласно традиции, из Индии ок. 3-го века до н.э., то получается, что это значение не такое уж и слишком позднее (по сравнению с грамматикой Садданити), если, конечно, данный отрывок не был творчеством современников Буддхагхосы или его самого.

Комментарии были принесены на Ланку в устном виде, и начали записываться не раньше записи Типитаки. К пятому веку это были, видимо, многочисленные разрозненные рукописи разного качества, которые досточимый Буддхагхоса, с учетом устных мнений и собственных знаний, скомпилировал в новую Аттхакатху.

Значение "распускаться, расцветать" позднее, это подтверждается статьей в словаре Монье-Вильямса, где указывается, что оно относится к литературе Кавья.

budh
to cause (a flower) to expand, Kāv. ;

http://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/scans/MWScan/2014/web/webtc/indexcaller.php

[Bahupada]

Я не говорил, что Аттхакатха основана на Садданити.

Не говорили, и заподозрить вас в этом я бы не смог ). Просто в моем представлении ваша фраза может создать такое впечатление.

[Ассаджи]

В недавно изданном третьем томе словаря Маргарет Коун слова "Бодхи" и "Будда" трактуются как раз в смысле понимания и постижения.

[Ассаджи]

Досточтимый Бхиккху Бодхи написал статью по этому вопросу:

https://www.academia.edu/44864912/On_Translating_Buddha_

[Теги:]

Теги: